Θα ξεκινήσω
με τα λόγια του Friedrich
Nietzsche τα οποία με έχουν
εμπνεύσει αλλά και ηρεμήσει πολλές
φορές ¨Κάποιος πρέπει να έχει το χάος
μέσα του για να μπορέσει να δώσει ζωή
σ’ ένα αστέρι που χορεύει¨ («Τάδε έφη
Ζαρατούστρας», 1883-1885). Υπήρχαν φορές που
η αίσθηση του χάους με τρόμαζε και
μ’έκανε να νιώθω αρκετά άβολα. Η θεωρία
του χάους με μαγεύει και δεν μου δημιουργεί
εσωτερικό χάος. Αρκετά όμως με μένα, ας
αφήσω το χάος να συστηθεί.
Το «χάος»
είναι μια ελληνική λέξη που χρησιμποποιείται
και σε άλλες γλώσσες με την σημασία που
ξέρουμε, να δηλώσει δηλαδή την ακαταστασία,
το άπειρο, αυτό που είναι δύσκολο για
τον ανθρώπινο νου να γίνει κατανοητό.
Ο Ησίοδος στην «Θεογονία» του αναφέρει
οτι πρώτα υπήρχε το χάος, μετά η γη και
μετά όλα τ΄άλλα. Με λίγα λόγια, φαίνεται
οτι οι αρχαίοι Έλληνες δέχονταν οτι η
τάξη προέρχεται από την αταξία.
Το χάος είναι
ένα δυναμικό φαινόμενο και συμβαίνει
όταν κάτι άλλαζει. Υπάρχουν 2 ειδών
αλλαγές, 1) οι κανονικές αλλαγές που
είναι αντικείμενο μελέτης της κλασσικής
φυσικής και της δυναμικής και 2) οι
χαοτικές αλλαγές. Στα χαοτικά συστήματα
βλέπουμε οτι πολύ απλοί μαθηματικοί
τύποι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για
να παρουσιάζουν συμπεριφορές που είναι
πολύπλοκες. Επίσης, άλλο χαρακτηριστικό
των χαοτικών συστημάτων είναι είναι το
ότι ασήμαντες αρχικές αλλαγές, μπορούν
να οδηγήσουν σε σημαντικές αλλά και
μεγάλες αλλαγές στην πορεία, το οποίο
ονομάζεται και η υπογραφή του χάους.
Κάποιοι
επιστήμονες βλέπουν τα χαοτικά συστήματα
ως μια σημαντική πηγή καινοτομίας και
διαφορετικότητας στον φυσικό μας κόσμο.
Υπάρχουν, όμως, και άλλοι επιστήμονες
που βλέπουν τα χαοτικά συστήματα ως το
όριο της ανθρώπινης γνώσης, το σημείο
στο οποίο η φύση μας λέει οτι δεν μπορούμε
να προχωρήσουμε πιο πέρα.
Ο Edward
Lorenz (1917 – 2008), μετεωρολόγος
από την Καλιφόρνια, είναι ο πρώτος που
κατέγραψε χαοτική συμπεριφορά. Μελέτησε
την σχέση ανάμεσα σε 3 μη-γραμμικούς
παράγοντες, την θερμοκρασία, την πίεση
και την ταχύτητα του αέρα. Στις μελέτες
του βρήκε οτι απειροελάχιστες αλλαγές
στις αρχικές καταστάσεις μπορούν να
προκαλέσουν διαφορετικά αλλά και
απρόβλεπτα αποτελέσματα και αντιδράσεις
στην πορεία ή στην συνέχεια. Η έρευνά
του δημοσιεύτηκε το 1963 και χρειάστηκε,
περίπου, μια δεκαετία για να μπορέσουν
οι επιστήμονες να καταλάβουν την αξία
των όσων είχε «ανακαλύψει» ο Lorenz.
Για τον Lorenz, λοιπόν, το
οτι το παρόν καθορίζει το μέλλον αλλά
το οτι η προσέγγιση του παρόντος δεν
μπορεί να προσδιορίσει κατά προσέγγιση
το μέλλον, θεωρείται χάος.
Η θεωρία του
χάους είναι και γνωστή ως το «φαινόμενο
της πεταλούδας» το οποίο διατυπώνεται
ως εξης: μια πεταλούδα μπορεί να κινήσει
τα φτερά της στον Αμαζόνιο και να
προκαλέσει βροχή στην Κίνα (οι τοποθεσίες
δεν είναι τόσο σημαντικές αφού θα δέιτε
οτι αλλάζουν απο άρθρο σε άρθρο. Δίνεται
έμφαση στην απόσταση, στο οτι κάτι
άγνωστο στην Κίνα θα δημιουργήσει κάτι
που θα τους είναι γνωστό). Θέλει να μας
πει, δηλαδή, αυτά που προαναφέραμε, το
οτι ένα ασήμαντο γεγονός, μια απειροελάχιστη
αλλαγή, μπορεί να προκαλέσει μια πολύ
μεγάλη αλλαγή σε βάθος χρόνου η οποία
δεν θα συνέβαινε αν δεν είχε γίνει η
μικρή αρχική αλλαγή, το να κουνήσει η
πεταλούδα τα φτερά της. Επίσης, ο
σχηματισμός του ελκυστή Lorenz
(που πήρε το όνομά του από τον μετεωρολόγο
μας) φαίνεται να σχηματίζει φτερά
πεταλούδας, κάτι που ενίσχυσε στην
ονομασία για το φαινόμενο της πεταλούδας.
Με λίγα λόγια τίποτα δεν είναι ασήμαντο,
όσο ασήμαντο κι αν φαίνεται.
Η θεωρία του
χάους βρίσκει εφαρμογή σε διάφορα
φαινόμενα στην φύση αλλά και στην ζωή
μας. Η θεωρία του χάους θεωρείται μια
επανάσταση ιδεών και μπορεί να μας
βοηθήσει να καταλάβουμε αλλά και να
μελετήσουμε διάφορα φιανόμενα όπως το
χρηματιστήριο, το ηλιακό μας σύστημα,
οι επιδημίες, η αρρυθμία της καρδίας
λίγο πριν τον θάνατο, η ατμόσφαιρα, ο
καιρός, ο πληθυσμός στις πόλεις αλλά
και πολλά άλλα (τα οποία θα σας αφήσω να
τα ψάξετε και να τα βρείτε μόνοι σας...στην
αναζήτηση των εκπλήξεων του χάους).
Γνωρίζοντας που βρίσκει εφαρμογή το
χάος μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε
υπερ μας για να «προκαλέσουμε» αυτά που
θέλουμε αλλά και για ν’αποφύγουμε αυτά
που δεν θέλουμε. Αν, λοιπόν, ένας «πιλότος»
αερόστατου, γνωρίζει την χαοτική δυναμική
της ατμόσφαιρας, θα μπορεσει να κατευθύνει
το αερόστατο εκεί που θέλει.
Οι βηματοδότες
της καρδιάς κρύβουν την φιλοσοφία του
χάους από πίσω τους. Ο βηματοδότης
καταγράφει τους χτύπους της καρδιάς κι
όταν καταλάβει οτι ανεπιθύμητο χάος
ετοιμάζεται να κάνει την παρουσία του,
στέλνει ένα σήμα στην καρδιά για να
προλάβει το λάθος. Κάτι διαφορετικό και
πολύ ενδιαφέρον συμβαίνει με το μυαλό
μας. Οι εγκεφαλικές λειτουργίες έχουν
την βάση τους στο χάος και συναντάμε
την επιληψία όχι εξαιτίας του χάους
αλλά εξαιτίας της απώλειας του χάους,
όταν υπάρχει δηλαδή εγκεφαλική «τάξη».
Το χάος (στα «φυσιολογικά» επίπεδα για
τον εγκέφαλό μας) φαίνεται να είναι
χρήσιμο για την υγεία μας και δεν πρέπει,
τελικά, όλα να πηγαίνουν σύμφωνα με
νορμάλ περιοδικούς ρυθμούς για να
είμαστε καλά.
Η ανθρώπινη
συνείδηση είναι κι άλλο ένα παράδειγμα
εκπλήξεων του χάους. Αν και γίνονται
έρευνες για νευρώνες, τα ερεθίσματα που
δέχονται αλλά και την «συμπεριφορά»
τους, δεν μπορούμε ποτέ να προβλέψουμε
την συμπεριφορά των ανθρώπων. Ίσως αυτό
να ευθύνεται και για τις διαφορετικές
προσωπικότητες που συναντάμε ανάμεσα
στους ανθρώπους κι ας έχουν ίδια ή
παρόμοια βιώματα. Είναι, τελικά, η
απειροελάχιστη αλλαγή στην αρχή που
μπορεί να δημιουργήσει την μεγάλη αλλαγή
μέσα στον χρόνο αλλά και χωρίς όρια.
Όπως αναφέραμε
και νωρίτερα, ο καιρός είναι ένα χαοτικό
φαινόμενο και χρωστάμε πολλά στον καιρό
για να καταλάβουμε καλύτερα το χάος. Η
θερμοκρασία, η υγρασία, ο άνεμος και η
ταχύτητα του εξαρτώνται πολύ από αρχικές
καταστάσεις. Για την πρόγνωση του καιρού
υπάρχουν μηχανήματα με εκατομμύρια
μεταβλητές για καλύτερη πρόβλεψη, κάτι
το οποίο προσπαθούν να εξελίσουν συνέχεια
οι μετεωρολόγοι. Οι συνθήκες του καιρού
αλλάζουν συνέχεια και υπάρχει μεγάλο
εύρος χαοτικής συμπεριφοράς. Τα όρια
μέσα στα οποία κινείται, όμως, αυτή η
χαοτική συμπεριφορά είναι τα όρια του
κλίματος.
Στον τομέα
των οικονομικών γνωρίζουμε οτι υπάρχει
ένα σημείο ισορροπίας για την επιχείρηση,
όπου το καθαρό εισόδημα είναι το καλύτερο
πιθανό. Μέσα από το χάος, όμως, αποκτούμε
μια διαφορετική άποψη πάνω στο θέμα
γιατί δεν υπάρχει ποτέ διακίνηση μόνο
ανάμεσα σε 2 κράτη. Ο καλύτερος τρόπος
για ισορροπία στις επιχειρήσεις θεωρείται
αυτός του απόλυτου χάους. Το ότι το χάος
προκαλεί τις γνώσεις μας πάνω στην
οικονομική ισορροπία έχει να κάνει και
με την «ανατροφοδότηση» (feedback)
το οποίο είναι ένα χαρακτηριστικό
οποιουδήποτε συστήματος του οποίου το
αποτέλεσμα επειρεάζει την αρχική
κατάσταση του κι έτσι την αλλάζει. Αυτό
παρατηρείται στο χρηματιστήριο όπου
οι τιμές ανεβαίνουν – η ζήτηση πέφτει
– κι έχει ως αποτέλεσμα να πέσει και η
τιμή.
Η θεωρία του
χάους είναι μια έκπληξη και με εντυπωσιάζει
κάθε φορά. Ο στόχος αυτού του άρθρου δεν
είναι να γνωρίσετε πάρα πολύ καλά τα
πάντα γύρω από την θεωρία του χάους. Ο
στόχος αυτού του άρθρου είναι το ίδιο
το χάος. Να δημιουργηθεί μέσα σας η
απορία γι αυτό το φαινόμενο και να
θελήσετε να γνωρίστε κι άλλα γι αυτό,
να δείτε που και πως υπάρχει στην
καθημερινή μας ζωή. Και, επίσης, να
σκεφτείτε οτι κάτι το οποίο μπορεί να
φαίνεται ασήμαντο, ίσως και να μην είναι.
Αν, λοιπόν, κάποια σπίθα αναζήτησης
άναψε μέσα σας, τότε το άρθρο θα έχει
καταφέρει τον στόχο του. Καλή «χαοτική»
αναζήτηση και καλές «χαοτικές» εκπλήξεις!
Η ανθρώπινη συνείδηση είναι κι άλλο ένα παράδειγμα εκπλήξεων του χάους. Αν και γίνονται έρευνες για νευρώνες, τα ερεθίσματα που δέχονται αλλά και την «συμπεριφορά» τους, δεν μπορούμε ποτέ να προβλέψουμε την συμπεριφορά των ανθρώπων. Ίσως αυτό να ευθύνεται και για τις διαφορετικές προσωπικότητες που συναντάμε ανάμεσα στους ανθρώπους κι ας έχουν ίδια ή παρόμοια βιώματα.
ΑπάντησηΔιαγραφή